Zhvillimi i komunikimit në vitin e parë

 

Zhvillimi i të folurit fillon që në lindje. Komunikimi me mjedisin është baza për zhvillimin e të folurit. Të folurit është një proces kompleks dhe i ndjeshëm që zhvillohet nën ndikimin e faktorëve të ndryshëm: fiziologjik dhe anatomik, por mbi të gjitha, është një fenomen social. Pa kontakte sociale fëmija nuk mund të mësojë të flasë.

Për të arritur në fjalët e para, foshnja duhet të bëjë një rrugë të gjatë, por interesante. Në thelb të zhvillimit të të folurit janë dy aftësi:

      • aftësia për të kuptuar të folurit (të folurit receptiv) dhe
      • aftësia për të prodhuar të folurit (të folurit ekspresiv)

Në vitin e parë, të folurit zhvillohet përmes disa fazave të ndërlidhura mes vete:

  1. Faza e tingujve themelorë biologjikë (nga lindja deri në 8 javë)

Kjo është faza e tingujve refleksiv-spontan:

      • tingujt që shkaktojnë kënaqësi (të qetë dhe melodikë)
      • tingujt që shkaktojnë pakënaqësi (më të fortë dhe më depërtues)

Kjo fazë është shumë e rëndësishme për zhvillimin e përgjithshëm të të folurit. Të gjitha foshnjat qajnë në të njëjtën mënyrë në fillim, por më pas të qarit modifikohet në varësi të stimulimit të mjedisit, veçanërisht nënës. Foshnja e shpreh komunikimin me lëvizjet e trupit dhe me shprehjet e fytyrës. E shikon me vëmendje fytyrën e nënës, duke e dalluar zërin e saj nga zërat e anëtarëve të tjerë të familjes, sepse e ka dëgjuar derisa ishte ende në barkun e saj. Foshnja në këtë moshë prodhon zanore dhe shfaqet buzëqeshja e parë refleksive.

Thithja aktive është një nga faktorët më të rëndësishëm për formimin e duhur të eshtrave dhe muskujve të fytyrës, si dhe organeve të të folurit të foshnjës. 

Flisni me foshnjën Tuaj dhe jini në fushën e tij të shikimit që nga lindja. Ai nuk e kupton të folurit Tuaj, por e njeh zërin Tuaj. Nëse i drejtoheni vazhdimisht, do të fillojë të bëjë dallimin dhe do t’i njohë emocionet dhe synimet Tuaja sipas intonacionit të zërit Tuaj. Foshnja do të fillojë të njohë vështrimin Tuaj, shprehjen e fytyrës Suaj dhe tonin e zërit Tuaj, dhe gradualisht do të fillojë të shprehet duke përdorur zërin e tij. Çdo nënë di t’i njohë nevojat e foshnjës së saj sipas mënyrës së zërit të saj. 

Këto janë hapat e parë në arritjen e komunikimit.

  1. Faza e gugatjes (nga java e 8-të deri në javën e 20-të)

Në këtë fazë fëmija i zotëron elementet e para të të folurit – intonacionin. Me shtrirjen në shpinë foshnja i zbulon bashkëtingëlloret e fytit K, G, H dhe kështu në kombinim me vokalet fillon të gugatë. Nëse prindërit marrin pjesë në gugatje, përkatësisht ata ia kthejnë me gugatje, komunikimi do të zgjasë më shumë. Gjatë kësaj periudhe foshnja fillon të reagojë ndaj toneve të ndryshme të zërit, e kthen kokën te burimi i tingullit, fillon zhvillimin e buzëqeshjes sociale (foshnja qesh në prani të nënës).

Periudha nga muaji i katërt deri në muajin e gjashtë është shumë e rëndësishme, sepse ndodhë bashkimi i tingujve që është shumë i rëndësishëm për formimin e të folurit.

Prindërit duhet ta mbështesin foshnjën në gugatjen duke e imituar gugatjen e tij dhe duke e parë në sy. Përdorni kohën kur fëmija është në humor pa e prishur ritmin e tij biologjik. Emërtojeni gjestikulacionin e tij dhe lidheni me nevojën e tij për momentin, p.sh.: “Oh, ti je i uritur”; “Po, nëna është këtu…”, “Ke të ftohtë, të dhemb barku, tani nëna do të të sjellë…”. Në këtë mënyrë, e zhvilloni të kuptuarit e fëmijës, duke u dhënë rëndësi aktiviteteve dhe nevojave momentale të foshnjës. Lejoni që çdo aktivitet i juaji të shoqërohet me të folur. Imitoni tingujt që dëgjohen në mjedis.

Kur foshnja gugat, Ju fton të qëndroni bashkë. Gjithmonë bashkohu me të. Kënaquni në ndërveprimin me foshnjën Tuaj. Mjafton ta shikoni, t’i buzëqeshni dhe t’i drejtoheni. Mund ta përsërisni gugatjen e tij, p.sh.: të thoni: “Ah, po më tregon diçka. Si qesh foshnja ime?” Duhet ta dini që nëse i përgjigjeni gugatjes së foshnjës, Ju e shpërbleni dhe e mësoni të komunikojë.

Përveç mbështetjes së gugatjes, është e rëndësishme që prindërit të përfshihen në lojë duke e emëruar secilin send që fëmija merr në dorë, dhe gjithashtu duke e verbalizuar çdo aktivitet të drejtpërdrejtë që zhvillohet. 

Të folurit Tuaj të shoqërohet me gjeste dhe mimikë. Para se të fillojë të kuptojë të folurit, foshnja do të kuptojë mimikën dhe gjestin dhe do të shprehet përmes tyre. Gjesti dhe mimika do ta bëjnë më të lehtë për foshnjën të kuptojë aktivitetin dhe më vonë edhe t’i kuptojë nocionet, për shembull: “E dëshiron atë lodër me zë?”, tregoni me gisht dhe keni mimikë të theksuar të fytyrës.

Gugatja e njëtrajtshme, monotone, e qetë dhe e ngadalshme janë simptomat që i tregojnë vështirësitë e mundshme në të folur.

  1. Faza e belbëzimit nga muaji i 6-të deri në muajin e 9-të

Faza e belbëzimit përkon me fillimin e uljes në mënyrë që foshnja merr një pamje të re të botës që e rrethon. Gjatë kësaj periudhe, foshnja i kombinon të gjitha zanoret me shumicën e bashkëtingëlloreve, bën lëvizje të ndryshme të fytyrës, buzëve dhe gjuhës (bën lojëra me buzët dhe gjuhën) dhe në fund të kësaj faze fillon të përdor rrokje, si p.sh.: “PA-PA”, t’i përplas duart dhe të reagojë në “JO”.

Foshnja gjithnjë e më shumë i imiton lëvizjet, zërat dhe shprehjet Tuaja të fytyrës, prandaj belbëzoni me të sa më shumë që të jetë e mundur (në mënyrë të shkurtër, melodike, admiruese). Përsëriteni çdo aktivitet shumë herë, fëmija nuk do të mërzitet nga kjo.

Mungesa e intonacionit të të folurit, belbëzimi i njëtrajtshëm që nuk është në drejtim të komunikimit, keqkuptimit dhe mosrealizimit të urdhrave të thjeshta të të folurit (më jep, eja, etj.) mund të tregojë në disa vështirësi në zhvillim.

  1. Faza e fjalëve të para (nga muaji i 9-të deri në muajin e 18-të)

Në këtë moshë, foshnja e shqipton fjalën e parë me kuptim. Ai tashmë i kupton emrat e njerëzve të afërt, realizon urdhra të thjeshtë, imiton disa aktivitete (kollitje, teshtitje, të qeshur), përdor komunikimin me gjest, e zotëron onomatopenë.

Shqiptoni fjalë të plota kur fëmija përpiqet t’i thotë rrokjet e para. Shqiptimi me rrokje është pjesë e fazës së të folurit.

Flisni me fëmijën Tuaj gjatë larjes, të ushqyerit, të veshurit, gjatë lojës me të…

Fëmijëve, të cilëve u lexohet, me të cilët bisedohet, luhet ose të cilëve u shfaqen librat me fotografi flasin shumë më shpejt.

Fëmijëria e hershme (tri vitet e para të jetës) është periudha e rritjes dhe zhvillimit intensiv. Prandaj, përfshihuni në mënyrë aktive në zhvillimin e fëmijës Tuaj. Mos lejoni që të ekspozoheni ndaj shikimit të tepërt të televizionit ose ekraneve të ndryshme (nga celularët, tabletët, etj.).