Belbëzimi

 

Përkufizimi i belbëzimit

Belbëzimi është çrregullimi i rrjedhshmërisë dhe ritmit të të folurit të shoqëruar me përsëritjen e pjesëve të fjalëve dhe fjalive, zgjatjen e tingujve, vonesa në të folur, pauza të papërshtatshme, futjen e tingujve të ndryshëm, pauzave, fjalimi i prolonguar, tingujt e ndryshëm të panevojshëm, më pak të folur. Mund të shoqërohet me mbyllje të syve, shprehje të fytyrës, lëvizje të kokës, ngërçe në trup, etj.

Sipas konstatimeve të studimeve të shumta epidemiologjike, prevalenca e këtij çrregullimi në popullsinë e përgjithshme është deri në 1%, dhe tek fëmijët e vegjël është më e lartë. Studimet vazhdimisht tregojnë frekuencë më të lartë të belbëzimit tek djemtë sesa tek vajzat dhe frekuenca është rreth 3 herë më e lartë tek djemtë. Kjo shpjegohet me pjekjen më të ngadalshme të djemve dhe ndjeshmërinë më të madhe të sistemit të tyre nervor.

Si shfaqet belbëzimi?

Ekzistojnë disa periudha kritike, por belbëzimi zakonisht ndodh midis moshës dy dhe pesë vjeç, me zhvillimin e kapaciteteve të të folurit dhe gjuhësore të fëmijës. Shkathtësia e pamjaftueshme e komunikimit dhe fondi i vogël i fjalëve janë arsyet pse fëmija përsërit rrokje, fjalë dhe pjesë të fjalive, e zgjatë të folurit, etj. Fëmija trevjeçar me të folme të rrjedhshme do të thotë: “Por, nënë, nëse unë, nëse ha drekë, mund të marrë bonbone!”, Ndërsa fëmija trevjeçar me të folur më pak të rrjedhshëm do të tingëllojë kështu: “P-o-r, nënë, nëse ha drekë, mund, mund të marrë bonbone!” Kjo nuk mund të kuptohet si belbëzim i vërtetë, por si belbëzim fiziologjik ose zhvillimor. Sidoqoftë, në ndikimin e reagimit të papërshtatshëm ndaj mjedisit, siç është korrigjimi i fëmijës, paralajmërimi i fëmijës për parregullsi ose përqeshje, fëmija mund ta përjetojë të folurit si siklet, të përqendrohet në fjalë të caktuara dhe belbëzimi patologjik mund të ndodhë lehtësisht. 

Fëmija që përsërit më shumë ose heziton në të folur ka rrezik më të lartë për të belbëzuar.

Periudha midis vitit të katërt dhe të pestë kur fëmija fillon periudhën sociale më intensive konsiderohet periudhë kritike. Interesat e tij zgjerohen, ai vazhdimisht bën pyetje dhe imagjinata e tij zhvillohet intensivisht. Të rriturit në këtë periudhë të rritjes shpesh, për shkak të mungesës së kohës dhe durimit për pyetjet e shpeshta të fëmijëve, shprehin nervozizëm ndaj hezitimit të fëmijës në të folur, duke e kritikuar ose duke e ndëshkuar. Prindërit gjithashtu mund ta krahasojnë të folurit e fëmijëve të tyre. Kjo mund ta rrisë pasigurinë e fëmijës, ta luhatë të folurit e tij tashmë të paqëndrueshëm dhe të çojë në belbëzim. 

Shkuarja në shkollë është gjithashtu një nga periudhat kritike për të belbëzuar. Nëse fëmija nuk është i përgatitur siç duhet për shkollë, frika e fëmijës nga shkolla mund të shkaktojë belbëzimin.

Shkaqet për të belbëzuar

Etiologjia e belbëzimit është akoma e paqartë. Derisa disa autorë kundërshtojnë t’ua atribuojnë belbëzimin tipareve të trashëgueshme dhe i japin dimension thjesht social, të tjerët, bazuar në përvojën e punës, i atribuojnë trashëgimisë një rol shumë të rëndësishëm në një numër të caktuar rastesh. Ekziston edhe mendimi se belbëzimi është rezultat i ndërveprimit të faktorëve fiziologjikë dhe faktorëve të mjedisit jetësor që janë “shkaktarë” për shfaqjen e belbëzimit ose që belbëzimi përcaktohet nga shumë faktorë.

Llojet e belbëzimit

      • Belbëzimi primar nënkupton paqartësi natyrore të të folurit të fëmijës, që shfaqet në moshën që lidhet me zhvillimin e të folurit, në të cilën fëmija nuk është ende i vetëdijshëm për mënyrën e tij të gabuar të të folurit dhe nuk e shmang atë. Edhe pse ky lloj i të folurit e tërheq vëmendjen e mjedisit, ai nuk e ndërlikon procesin e komunikimit. Në këtë formë të belbëzimit, vonesat në të folur ndodhin më shpesh sesa në belbëzimin fiziologjik. Belbëzimi primar shoqërohet me përsëritjen më të shpeshtë të tingujve dhe rrokjeve krahasuar me belbëzimin fiziologjik. Kur fëmija do të bëhet i vetëdijshëm për belbëzimin e tij, kjo shumë shpejt mund të zhvillohet në belbëzimin e vërtetë.
      • Belbëzimi sekondar është fenomeni i belbëzimit të vërtetë, në të cilin fëmija është thellësisht i vetëdijshëm për vështirësitë e tij dhe situatat e pakëndshme me të cilat përballet fëmija e intensifikojnë belbëzimin. Fëmija zhvillon frikë nga të folurit të shoqëruar me manifestime fiziologjike, të tilla si djersitja, “gunga në fyt” dhe të ngjashme. Simptomat që e shfaqin belbëzimin sekondar janë: tendosja e përgjithshme e muskujve në të gjithë trupin, veçanërisht e organeve të të folurit, shfaqja e tikeve dhe lëvizjeve mbrojtëse në formën e dridhjes, hedhja e kokës në njërën anë, ngritja e shpatullave. Shpesh ka pauza më të gjata në të folur, për shkak të tejkalimit të vështirësisë ose kërkimit të fjalës tjetër që nuk do të shkaktojë problem. Vështirësitë zakonisht ndodhin me bashkëtingëlloret (B, P, D, T) në formën e vazhdimit ose përsëritjes së tingujve, rrokjeve ose fjalëve.
      • Belbëzimi akut nënkupton fillimin e papritur të belbëzimit. Është i pranishëm në të gjitha moshat dhe më shpesh ndodh në periudhat kritike të zhvillimit të njeriut, midis vitit të dytë dhe të tretë të jetës dhe në pubertet. Është pasojë e reagimit të intensifikuar emocional për shkak të disa traumave. Belbëzimi ndodh kur të folurit e një personi është “pikë e dobët”. Belbëzimi akut zakonisht nënkupton belbëzimin prej shtatë deri në katërmbëdhjetë ditë.